Quá trình Việt Nam gia nhập ASEAN

Với sự kết thúc của Chiến tranh lạnh và việc ký kết Hiệp định Pa-ri về Căm-pu-chia, quan hệ của Việt Nam với các nước ASEAN đã chuyển sang một thời kỳ mới, thời kỳ hợp tác vì lợi ích phát triển, phấn đấu vì hòa bình, ổn định của khu vực, vì sự phồn vinh của mỗi dân tộc.

Mở đầu cho thời kỳ trên là các chuyến thăm các nước ASEAN của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Tổng bí thư Đỗ Mười, Chủ tịch nước Lê Đức Anh... Qua các chuyến thăm, nhiều văn kiện, trong đó có Hiệp định Bảo hộ Đầu tư và Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, đã được ký kết, tạo cơ sở pháp lý cũng như các điều kiện thuận lợi khác cho việc tăng cường đầu tư của các nước ASEAN vào Việt Nam, thúc đẩy giao lưu thương mại giữa hai bên. Tiếp theo chuyến thăm của lãnh đạo ta, nhiều vị đứng đầu nhà nước, chính phủ các nước ASEAN đã vào thăm Việt Nam, góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy quan hệ hai bên trên nhiều lĩnh vực.

Thực hiện chính sách đối ngoại "thêm bạn, bớt thù" do Đại hội lần thứ Năm của Đảng đề ra, từ tháng 2/1989, tại Hội nghị Không chính thức Gia-các-ta về Căm-pu-chia lần thứ nhất (JIM1), ta và Lào đã tuyên bố sẵn sàng tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác của ở Đông Nam Á (Hiệp ước Ba-li). Trong các cuộc tiếp xúc cấp cao này, các nhà Lãnh đạo ASEAN đều bày tỏ sự ủng hộ đối với việc ta tham gia Hiệp ước Ba-li. Ngày 28/1/1992, Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ tư tại Singapore đã chính thức tuyên bố quyết định ủng hộ này. Tiếp đó, tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 15 (AMM 25, Ma-ni-la, Phi-líp-pin), Việt Nam (cùng với Lào) đã ký văn kiện tham gia Hiệp ước Ba-li, mở đầu cho thời kỳ quan hệ chính thức với tổ chức ASEAN. Cũng tại Hội nghị này, ASEAN đã mời Việt Nam và Lào trở thành quan sát viên của Hiệp hội.

Với tư cách quan sát viên, Việt Nam đã thúc đẩy quan hệ đa phương với cả tổ chức ASEAN. Từ đầu năm 1994, Việt Nam đã dự với tư cách quan sát viên các cuộc họp của 6 Ủy ban hợp tác chuyên ngành ASEAN, bao gồm: Khoa học-Công nghệ, Môi trường, Văn hóa-Thông tin, Phát triển Xã hội, Phòng chống Ma túy và các Vấn đề Công vụ. Ta cũng tham gia vào 5 dự án cụ thể trong các lĩnh vực thủ công nghiệp, du lịch và phòng chống ma túy. ASEAN cũng mời ta tham dự với tư cách quan sát viên nhiều cuộc họp ở các cấp khác nhau, như Hội nghị thường niên Ngoại trưởng ASEAN, Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế, Môi trường, các Tổng cục trưởng Hải quan, Ủy ban Thường trực ASEAN... để làm quen dần với cơ chế hoạt động của ASEAN.

Tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 27 diễn ra tại Băng-cốc, Thái Lan (tháng 7/1994), các nước ASEAN đã nhất trí tuyên bố sẵn sàng chấp nhận Việt Nam là thành viên của ASEAN. Sau một loạt các cuộc tham khảo ý kiến và thảo luận giữa Việt Nam và ASEAN, được sự chuẩn y của Nhà nước và Chính phủ, ngày 17/10/1994, Bộ trưởng Ngoại giao ta đã gửi thư tới Bộ trưởng Ngoại giao Bru-nây, Chủ tịch Đương nhiệm Ủy ban Thường trực ASEAN, chính thức đặt vấn đề Việt Nam trở thành thành viên đầy đủ của Hiệp hội. Ngày 12/1/1995,  Bộ trưởng Ngoại giao Bru-nây đã gửi thư cho ta, thông báo lễ kết nạp sẽ được tiến hành trong dịp hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 28 (AMM 28) tại Bru-nây, tháng 7/1995.

Ngày 28/7/1995, một Lễ kết nạp trọng thể đã diễn ra tại Cung Hội nghị quốc tế Bru-nây, một ngày trước khi AMM 28 chính thức khai mạc. Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 7 của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).

Việt Nam - thành viên tích cực, chủ động và có trách nhiệm của ASEAN

Ngay sau khi trở thành thành viên chính thức của ASEAN, Việt Nam đã tích cực, chủ động và có nhiều đóng góp quan trọng trên tất cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN.

Việt Nam đã góp phần tích cực trong việc thúc đẩy kết nạp các nước Lào, Mi-an-ma và Căm-pu-chia, để hình thành một khối ASEAN thống nhất, quy tụ tất cả 10 quốc gia ở Đông Nam Á. Đồng thời, Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong việc xác định phương hướng hợp tác và các quyết sách lớn của ASEAN, như xây dựng Tầm nhìn 2020, Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, Tuyên bố Bali–II về xây dựng Cộng đồng ASEAN, Chương trình hành động Viên-chăn (VAP) và các Kế hoạch hành động về từng trụ cột của Cộng đồng ASEAN.

Thông qua việc luôn kiên trì bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội, nhất là nguyên tắc không can thiệp và đồng thuận, xử lý khéo léo một số vấn đề phức tạp, nhạy cảm trong khu vực, Việt Nam đã góp phần giúp ASEAN duy trì đoàn kết, hợp tác và hạn chế sức ép và tác động từ bên ngoài. Việt Nam cũng góp phần tích cực cùng các nước ASEAN thúc đẩy và phát huy tác dụng của các cơ chế bảo đảm an ninh khu vực như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông Nam Á (TAC),  Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về Quy tắc Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) để tiến tới Bộ Quy tắc Ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF).

Việt Nam đã cùng các nước ASEAN tiến hành đàm phán và thúc đẩy hợp tác và tự do hoá về thương mại, dịch vụ, đầu tư trong ASEAN với các nước Đối thoại, góp phần nâng cao tiếng nói và vị thế của ASEAN trên thế giới. Chỉ 3 năm sau khi trở thành thành viên, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 (Hà Nội, 1998), đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN (ASC) giai đoạn 2000-2001.

Đặc biệt, với chủ đề “Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn tới hành động” và với phương châm “chủ động, tích cực và có trách nhiệm” trong tham gia hợp tác ASEAN năm 2010, Việt Nam đã góp phần tăng cường đoàn kết ASEAN, thúc đẩy đối thoại cởi mở chân thành, đẩy mạnh thực hiện lộ trình xây dựng cộng đồng ASEAN trên cả 3 trụ cột chính trị, an ninh, kinh tế và văn hoá-xã hội. Với thành quả này, hợp tác khu vực vì hoà bình, ổn định, phục hồi và tăng trưởng bền vững đã trở thành một xu thế chung trong cả khu vực. Đồng thời hợp tác giữa các nước đối phó với những thách thức mới như biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai, khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia  cũng được nâng cao. Trong năm Chủ tịch ASEAN 2010, chúng ta đã không ngừng mở rộng tăng cường và làm sâu sắc hơn quan hệ của ASEAN với các đối tác. Đáng chú ý là tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 17, và cấp cao Đông Á lần thứ 5 các nhà lãnh đạo ASEAN và các nước đối tác đã quyết định chính thức mời Nga và Mỹ tham gia cấp cao Đông Á từ năm 2011.

Tiếp nối thành công của năm Chủ tịch, trong năm 2011, Việt Nam đã và đang tiếp tục phát huy vai trò chủ động thúc đẩy hợp tác ASEAN trên các lĩnh vực, thực thi và giám sát thực thi quá trình xây dựng Cộng đồng, triển khai Hiến chương và mở rộng quan hệ đối ngoại của ASEAN. Ta cũng tích cực đóng góp vào xây dựng chủ trương chung của Hiệp hội về tăng cường phối hợp lập trường tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, nâng cao vai trò của ASEAN trong xử lý các thách thức toàn cầu đang nổi lên, cùng các nước ASEAN ra “Tuyên bố Bali về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia Toàn cầu.” Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cùng các nước ASEAN tiếp tục thúc đẩy thực hiện Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC) và xây dựng “Khuôn khổ ASEAN về Phát triển Kinh tế Đồng đều”, hướng tới xây dựng khu vực Đông Nam Á ngày càng gắn kết về hạ tầng, thể chế, con người và phát triển bền vững.

Trên tư cách nước điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc, trong năm 2011, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN thúc đẩy đàm phán với Trung Quốc, xây dựng và thông qua Quy tắc Hướng dẫn thực thi Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). Đây là một bước tiến có ý nghĩa đối với tiến trình giải quyết các tranh chấp trên biển Đông, tạo cơ sở cho việc thực hiện đầy đủ và nghiêm túc các cam kết nêu trong DOC, hợp tác xây dựng lòng tin giữa các bên tranh chấp, hướng tới xây dựng bộ Quy tắc Ứng xử (COC) có tính ràng buộc pháp lý ở biển Đông. Việt Nam đã cùng các nước ASEAN nâng cấp quan hệ với nhiều đối tác, đặc biệt là các đối tác lớn. Việc Mỹ và Nga tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ 6 (tổ chức ngày 19/11/2011 tại Bali, In-đô-nê-xia) và chính thức trở thành thành viên của EAS đã thể hiện vai trò ngày càng quan trọng của ASEAN trong hợp tác khu vực, thu hút sự tham gia tích cực của các đối tác vào các nỗ lực duy trì môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển ở khu vực.

Tiếp nối thành công của năm Chủ tịch 2010, Việt Nam đã và đang tiếp tục phát huy vai trò chủ động thúc đẩy hợp tác ASEAN trên các lĩnh vực, thực thi và giám sát thực thi quá trình xây dựng Cộng đồng, triển khai Hiến chương và mở rộng quan hệ đối ngoại của ASEAN. Ta cũng tích cực đóng góp vào xây dựng chủ trương chung của Hiệp hội về tăng cường phối hợp lập trường tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, nâng cao vai trò của ASEAN trong xử lý các thách thức toàn cầu đang nổi lên, cùng các nước ASEAN ra “Tuyên bố Bali về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia Toàn cầu.” Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cùng các nước ASEAN tiếp tục thúc đẩy thực hiện Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC) và xây dựng “Khuôn khổ ASEAN về Phát triển Kinh tế Đồng đều”, hướng tới xây dựng khu vực Đông Nam Á ngày càng gắn kết về hạ tầng, thể chế, con người và phát triển bền vững.

Trên tư cách nước điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc, trong năm 2011, Việt Nam đã cùng các nước ASEAN thúc đẩy đàm phán với Trung Quốc, xây dựng và thông qua Quy tắc Hướng dẫn thực thi Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). Đây là một bước tiến có ý nghĩa đối với tiến trình giải quyết các tranh chấp trên biển Đông, tạo cơ sở cho việc thực hiện đầy đủ và nghiêm túc các cam kết nêu trong DOC, hợp tác xây dựng lòng tin giữa các bên tranh chấp, hướng tới xây dựng bộ Quy tắc Ứng xử (COC) có tính ràng buộc pháp lý ở biển Đông. Việt Nam đã cùng các nước ASEAN nâng cấp quan hệ với nhiều đối tác, đặc biệt là các đối tác lớn. Việc Mỹ và Nga tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ 6 (tổ chức ngày 19/11/2011 tại Bali, In-đô-nê-xia) và chính thức trở thành thành viên của EAS đã thể hiện vai trò ngày càng quan trọng của ASEAN trong hợp tác khu vực, thu hút sự tham gia tích cực của các đối tác vào các nỗ lực duy trì môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển ở khu vực.  Hiện nay, trong giai đoạn 7/2012 – 7/2015 Việt nam đang đảm nhiệm vai trò Điều phối viên  quan hệ ASEAN với EU.  Chúng ta đang nỗ lực hết sức để quan hệ hợp tác ASEAN-EU phát triển lên một mức độ mới, cao và chiến lược hơn, vì lợi ích của cả hai bên./.

BBT