Trải qua 9 năm kháng chiến trường kỳ, gian khổ chống thực dân Pháp xâm lược, nhân dân ta đã giành được thắng lợi rất to lớn. Ngày 20/7/1954, Hiệp định Giơnevơ về đình chiến, lập lại hoà bình ở Đông Dương được ký kết. Thực dân Pháp cam kết rút hết quân khỏi Việt
Song do âm mưu phá hoại Hiệp định Giơnever của bọn can thiệp đế quốc Mỹ, nước ta tạm thời bị chia cắt làm hai miền: miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, bắt tay vào công cuộc khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh và bước vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội; miền Nam (từ vĩ tuyến 17 trở vào) tiếp tục thực hiện nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, đấu tranh chống đế quốc Mỹ và tay sai, tiến tới thống nhất đất nước.
Mặc dù bị thất bại, song thực dân Pháp câu kết với đế quốc Mỹ đã tìm mọi cách phá hoại việc thi hành Hiệp định Giơnevơ. Chúng cho bọn tay sai khiêu khích, phá hoại việc ngừng bắn, chuyển quân, tập kết, phá hoại máy móc, tài sản, hồ sơ tài liệu hoặc mang theo khi rút quân. Chúng đã tăng cường hoạt động tình báo, gián điệp, kích động các Đảng phái phản động hoạt động chống phá gây rối, gây bạo loạn, tạo tình hình trật tự xã hội phức tạp, gây rất nhiều khó khăn cho ta trong công tác tiếp quản, điều đó cũng báo trước nhiệm vụ đấu tranh bảo vệ an ninh chính trị và giữ gìn trật tự xã hội của nhân dân sẽ tiếp tục gay go phức tạp, quyết liệt. Nhiệm vụ quan trọng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta lúc này là tiến hành tiếp thu, tiếp quản, khôi phục và phát triển kinh tế miền Bắc. Bộ Chính trị Trung ương Đảng và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quan trọng chỉ đạo công tác tiếp quản miền Bắc. Ngày 5/9/1954 Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã họp và ra Nghị quyết về tiếp quản miền Bắc, xác định rõ mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ chung của việc tiếp quản, trách nhiệm của cán bộ làm công tác tiếp quản. Trong đó nhấn mạnh: “Tiếp quản không phải là tiến hành những việc cải tạo xã hội, mà là ổn định trật tự xã hội, ổn định thị trường, làm cho mọi hoạt động của thành phố và nông thôn trở lại bình thường”. Tiếp đó, ngày 6/9/1954, Trung ương Đảng quyết định thành lập Đảng uỷ tiếp quản thành phố Hà Nội do đồng chí Trần Quốc Hoàn, uỷ viên Trung ương Đảng làm Bí thư Thành uỷ. Trước đó ngày 19/7/1954, Chính phủ cũng đã thông qua 8 chính sách đối với thành phố mới giải phóng và 10 điều kỷ luật của bộ đội, cán bộ và nhân viên công an khi vào thành phố và ngày 17/9/1954, Chính phủ quyết định thành lập Ban quân quản chuẩn bị cho kế hoạch tiếp quản các vùng bị địch chiếm đóng miền Bắc. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, các cấp, các ngành từ Trung ương xuống địa phương đều tích cực chuẩn bị mọi mặt cho công tác tiếp quản.
Cũng trong thời gian này, Chính phủ có chỉ thị về việc tập hợp cán bộ chuẩn bị cho việc tiếp quản 4 tuyến đường sắt phía Bắc (Hà Nội đi Hải Phòng, Lạng Sơn, Lao Cai và Nam Định) với tổng chiều dài 1.180km và xúc tiến các công việc chuẩn bị cho việc thành lập cơ quan Tổng cục đường sắt.
Ngày 20/9/1954, bộ máy tiếp quản đường sắt phía Bắc được hình thành với nhiệm vụ chủ yếu là:
- Nắm tình hình an ninh chính trị, tình hình chính trị nội bộ các đơn vị đường sắt.
- Vận động nhân dân và công nhân đấu tranh với Pháp và giới chủ để bảo vệ máy móc, vật tư, tài liệu, chống địch phá hoại.
- Sàng lọc đội ngũ công nhân đường sắt để phát hiện đối tượng cài lại cũng như xét tuyển người vào đường sắt để chống địch thâm nhập.
- Công an hoả xa (đường sắt) triển khai lực lượng trinh sát thâm nhập vào các cơ quan xí nghiệp đường sắt phát động phong trào quần chúng, xây dựng cơ sở bí mật để đấu tranh với địch, đồng thời chuẩn bị mọi mặt để tiếp quản các nhà ga.
Ở Hà Nội, Bộ Công an và Thành uỷ Hà Nội cũng có kế hoạch để tiếp quản Thủ đô Hà Nội, Ban quân quản Hà Nội được thành lập. Trước khi vào tiếp quản Thủ đô đã tổ chức tập huấn kỹ cho các lực lượng tham gia tiếp quản nắm vững chức năng, nhiệm vụ của mình, học tập 8 chính sách, 10 điều kỷ luật của Chính phủ khi vào tiếp quản Thủ đô. Ban tiếp quản (Hoả xa) đường sắt Hà Nội lúc đó do các đồng chí: Lê Khắc, Hà Đăng Ấn, Trương Quang Hy v.v.... phụ trách được tăng cường một đội công an đường sắt (Hoả xa), gồm 5 người từ bộ máy tiếp quản đường sắt phía Bắc gồm các đồng chí: Võ Thí, Phạm Phan Hiệp, Bùi Đức Tình....
Đúng theo kế hoạch, ngày 5/10/1954, một đội Công an trật tự gồm 138 cán bộ chiến sỹ Công an thành phố Hà Nội vào nội thành Hà Nội gặp đối phương làm thủ tục tiếp nhận bàn giao các quận, đồn, trạm cảnh sát.
Ngày 6/10/1954 ta tiếp quản nhà ga Văn Điển và đồn cảnh sát Hỏa xa của địch. Sáng 9/10/1954, ta tiếp quản ga Hàng Cỏ.
Ngày 9/10/1954, bộ đội vào tiếp quản Hà Nội từ 5 hướng cửa ô, ở các hướng đều có lực lượng công an trật tự dẫn đường. Chiều 9/10/1954, Công an đường sắt (Hoả xa) của ta bảo vệ chuyến tàu đầu tiên chạy từ ga Hàng Cỏ xuống ga Văn Điển để đưa bộ đội vào tiếp quản nội thành.
Ngày 10/10/1954, ta đã hoàn thành việc tiếp quản Thủ đô Hà Nội và cũng trong ngày, chuyến tàu đầu tiên chạy từ ga Hàng Cỏ sang Gia Lâm được Công an đường sắt bảo vệ an toàn. Ngày 30/10/1954, ngành đường sắt tiếp tục tiếp quản tuyến đường sắt Hải Dương và 15h cùng ngày, chuyến tầu đầu tiên chạy từ Hà Nội đến Hải Dương được Công an đường sắt bảo vệ an toàn. Đến giữa tháng 5/1955, ta tiếp quản xong toàn tuyến đường sắt phía Bắc dài 1.180km với 36 đầu máy, 343 toa xe cùng các thiết bị thông tin, tín hiệu. Đến cuối năm 1955, được nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa viện trợ, ngành đường sắt đã có thêm 64 đầu máy và 802 toa xe.
Để duy trì hoạt động bình thường của thành phố, Công an Hà Nội đã lưu dung 522 cảnh binh nguỵ trong đó chủ yếu làm công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông và tổ chức tập huấn, giáo dục chính trị, huấn luyện kỹ về nghiệp vụ sử dụng trong nhiệm vụ giữ gìn trật tự công cộng, trật tự giao thông thành phố khi tiếp quản vào những năm đầu sau giải phóng. Trong số này, một số người sau chuyển sang các ngành khác, một số tiếp tục được giữ lại công tác lâu dài trong lực lượng công an, có đồng chí được đề bạt giữ chức Trưởng phòng Cảnh sát giao thông (đ/c Trần Cường, Nguyễn Cảnh Hanh - Công an Hà Nội).
Ngay sau khi tiếp quản Hà Nội, để đáp ứng với tình hình và nhiệm vụ bảo đảm an ninh trật tự sau giải phóng, Bộ Công an đã đổi tên Vụ Trị an hành chính thành Vụ Trị an dân cảnh. Phòng Trị an dân cảnh của Sở Công an Hà Nội được thành lập với gần 1000 cán bộ chiến sỹ, được tổ chức thành các đội trật tự, đội giao cảnh v.v....; đồng thời công an thành phố Hà Nội cũng ra thông báo qui định thể lệ quản lý trật tự an toàn giao thông, cử trật tự, giao cảnh đến những địa bàn trọng điểm để tuyên truyền, giải thích và bảo đảm trật tự.
Cũng trong thời gian này, Công an các địa phương phía Bắc đã tập trung củng cố tăng cường đội ngũ cán bộ chiến sỹ làm công tác trật tự an toàn giao thông - trật tự công cộng để duy trì trật tự ở địa phương.
Sáng 6/5/1955, Đội Trật tự Công an Hải Phòng do đồng chí Trần Đông phụ trách tam gia tiếp quản thành phố, một đội trật tự khác do đồng chí Trương Thành phụ trách tham gia tiếp quản thị xã Kiến An. Ta đã nhanh chóng tiếp quản các vị trí trọng yếu của cảnh sát, đồn công an ngụy, giữ gìn an ninh trật tự. Đối với số cảnh binh ngụy tình nguyện ở lại, ta bố trí làm nhiệm vụ giữ gìn trật tự giao thông, trật tự công cộng.
Ở tuyến đường sắt Hải Phòng nằm trong khu vực tập kết 300 ngày theo qui định của Hiệp định Giơnevơ nên đến ngày 28/4/1955, Công an đường sắt cùng với quân đội và công nhân đường sắt tiếp quản ga Phú Thái. Ngày 10/5/1955, tiếp quản ga Vật Cách, ngày 12/5/1955 tiếp quản ga Thượng Lý, ngày 13/5/1955 tiếp quản ga Hải Phòng. Và ngày 15/5/1955, chuyến tàu khách đầu tiên từ Hà Nội xuống Hải Phòng được Công an đường sắt bảo vệ an toàn.
Cũng trong thời gian này, lực lượng CAND còn tăng cường các mặt quản lý xã hội, đã nhanh chóng xây dựng các điều lệ quản lý như: quản lý nhân khẩu, hộ khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh; quản lý vũ khí; quản lý trật tự an toàn giao thông.
Nhìn chung, sự có mặt của lực lượng giao cảnh ngay từ những ngày đầu ở thành phố, thị xã mới giải phóng khỏi ách thống trị của thực dân Pháp đã góp phần tạo điều kiện cho Ban quân quản, chính quyền cách mạng sớm ổn định đời sống nhân dân, ổn định trật tự xã hội, tập trung giải quyết các vấn đề phức tạp, bức xúc của địa phương, nhất là trật tự an toàn giao thông - trật tự công cộng và các tệ nạn xã hội do chế độ cũ để lại./.
QN, Phòng Tuyên truyền
